Tu-a na omna muna na omna hang leh, tu-a na dinmun na hihna hang pen na lungsim a luahden ngaihsutna-in nang hong ukdan tawh kituak ahi hi. H. Banks in, “Lawhcin nadingin siamna leh cihtheihna zah mahin lungsim puakzia poimawh hi” ci a, Albert Einstein in, “Ngaihsutna lungsim a dam kei leh a hoih ngaihsut khiat theih hi lo hi” ci hi.
A kim a kiang-a thu hoih lo a ki-uksak mi in na khempeuh a haksa lamin ngaihsun a, tu ding kim lai, a tut khialh ding lau ahih manin tu loin dingden hi. Misi tamzawte pen lupna tungah si cih thei ahih manin lupna tungah ihmu ngam lo mi om thei hi. A haksa lama ngaihsutna zat hoihlohna tampi om hi.
Thukhensatna hoih bawl haksa
Na khempeuh a haksa lam bekbek-a a ngaihsun mi in ngeinaseh/zongsat (habit) in neiin, taikhiatsan haksa sa mahmah hi. Nasep nading mun leh hun hoih hong tun ciangin zong a haksatna lam bekbek ngaihsun a, hun hoih/ lem pen haksatna a behlap danin ngaihsun zawsop hi.
Midangte adinga hun lem leh meet theihna pen, a hoih lo leh a haksa lama a ngaihsun mite adingin lawhsapna leh minsiatna a ngahsak ding danin tuatin, lawhcin sawmna leh hih theihna zah a sep sawmna om lo pah hi. Lawhcinna pen bang hi mawk a le? US President minthang Abraham Lin- coln in, “Lawhcinna pen thalawpna kiam het lo a lawhsapna pana lawhsapna dang phutsuak ngamna-ah om hi” ci hi.
A hoih lam leh a baih lama a ngaihsun mi in lawhcin theihdan ngaihsun a, lawhcin nading haksatna phutsuak a kisamte kician takin mu thei hi. Tua manin, hun haksa hong tun ciangin hangsan takin maingat ngamin, hun maan takah thu khensatna hoih bawl thei hi. Ngaihsutna maan lo a neite in lawhcin nading kongkhak kikiukiu pen thalawp taka hon sangin, bengngong leh haksatna a tun ding bekbekin ngaihsun uh a, siatna a tun ding leh manphatna nei lo dingin ngaihsun uh hi. Ngaihsutdan maan lo pan kidophuai mahmah hi.
Ngaihsutna hoih lo kilawh theih
Ngaihsutna kibangte in kikholhkhop nuamsa uh hi. Tua banah, na khatpeuh a haksatna lam bekbek a ngaihsun mi in midangte tungah tua bang ngaihsutna hoih lo lawh nuam mahmah hi. Nupa kilem mahmah, kum tampi a kiteng khinsate pen a gamtatzia uh, deihdan, duhdan leh a mel mahmah zong kibatna nei uh hi. Tua bang mahin, mi gi lo mahmah khat in nuntak hoih lo hong lawh thei hi. Tua bang mi kiangah na omden leh, thu hoih sangin thusia na bil in tam zazaw ding a, mi hoih sangin mi gi lo tam theizaw-in, leitung pen tua bang mite gen banga a siacip dana tuatin, na hoih sep ding na lungkia ding hi.
Haksatna theihtel haksa
Inn tung vang neucik zong a haksa lam-a a ngaihsun mi adingin midangte sanga kaamsiazaw dana kingaihsut theih hi. A bawlphat ding zong na val, tawlhuai leh cimtak- huai suak lel hi. Mi pawlkhat te’n nuntakna pen haksatna leh mangbatna bekbek tawh akidim danin ngaihsunin, thuciin khat, “Na khempeuh pen a kimuhna sangin haksazaw a, a bawlhoih nadingin ngaihsut pakna sangin hun tam beizawin, buaina khempeuh a hun loin hong tungden hi” cih ahi hi. Hih banga a ngaihsun mite in thukhensatna maan bawl thei lo uh hi. Bang hang hiam cih leh, a maan khempeuh neucikin mu uh a, a maan lo leh a hoih lo khempeuh lianpi in mu uh hi. Bawlphat a baih laiin bawlpha pah loin koihkoih uh ahih manin hong lian semsem hi.
Lametna beisak hi
Mai lam hunah lametna nei lo hi-a a kithei mi in thahatna nei lo hi. A sia lam a ngaihsun mi in a upna siasak a, a lametna beisak hi. Tua in tawlnga loin damdamin a lungsim ne sia a, a tawpnaah bangmah sem zo lo leh sem thei lo dingin puksak hi. Sep ding leh tupna (goal) a neih sam hangin, a lawhcin hun cianga lungdam nading leh manphatna sangin, a lampi- a haksatna leh buaina tuamtuam om dingte thupi- ngaihsutzaw ahih manin, a nasepna-ah lawp lo a, lawhcing dinga lametna neu semsemin, lawhcing lo takpi hi.
Khualaka suangneu sawm lakkhop ding pen a sia lamin ngaihsun leng – suangneu hoih lo tawmkha leng, a tawm dinga ka kunsukna lamah ka kawng heksak kha leng, sawm mu zo kei kha leng…. ci mawk lehang, i lawhsapna pen khualaka suangneu sawm om leh omloh lam hi lo ding a, eima ngaihsutna lamah hizaw hi.
Mikangte in, “Possibility or impossibility does not depend on the size of your goal, but, its depends on the size of your faith. Keep faith to make everything possible” cih kammal hoih nei uh a, i tupna pen a neu leh liat lam hi loin, i lungsim i ngaihsutna pen a kisamzaw ahihna thu na mucian mahmah uh hi.
Tun nading mun tun theihlohna hi
A sia lama ngaihsutna a nei mi in a kim le pam muhdan hoih lo nei a, a sawt ciangin amah leh amah zong bangmah lo danin kingaihsun hi. Na hoih a lamet tam lo mawk ahih manin a ngah zong tam lo hi. Na thak leh ngaihsutna thak kihilh leh a dawnna pen :
* Lawhcing tuan kei ning. * Tua bangin kuama’n sem ngei kei. * Amah loin zong sem thei lel ing. * Nei zo ke’ng, sem zo ke’ng, man siang nai lo hi’ng. * Kei bek i sep ding hi tuan kei…. cihte ahi hi.
Lam khat lamin gen leng, mihingte pen i kingaihsutdan pen i hihna na hi hi. I sawm kei leh a mun kitung thei lo hi. A sia lam a ngaihsun mi na hih leh na gal lauhuai pen nangmah na hi a, nang le nang a kiniamsak na hi hi.
Nuntak nuam ngei lo hi
Mihing nuntakna pen khualzinna lampi bang hi a, a sia lama a ngaihsun mi pen a nuntak khualzinna-ah mawtaw a gui/ kham bang ahi hi. A mailam hun pen lungkiathuai hi- in thei ahih manin tuhun panin haksatna thuak khol hi. ‘Na khempeuh a hoih khin a na ngaihsut leh muhloh a nei na hi hi’ cih ngaihsutzia nei a, hun haksa hong tun ciangin vensak ding dan ngaihsun loin, bawlphat theih vetloh hong tung danin ngaihsunin, vensak sawm lo hi. Tua banah hun hoih ciangin zong a lungnuam tuan lo hi.
A ngaihsutna pen haksatna lam ngah a, haksatna mah a piakhia ding bekin kigingkhol mawk ahih manin a laigil nuntakna-ah haksatna om tawntung a, tua in nuntak nuamsak thei lo hi. Mualsang tunga a kahzel naupang in zing a thawh ciangin a ging ngaih mahmah vuuk cim za a, a omna mun a vukcip ding bekbekin ngaihsun ahih manin sih ding lau mahmah hi. Ahih hangin a
makainu in, “Ni suak in galkhat lama vuuk tuisak a, tua in vuuk kicimsak ahih manin tua vuuk kicim ging hi. ‘Na sih nading ni’ hong theisak hi loin, nang adingin ‘ni thak’ hong suak hi, cih hong theisak hizaw hi” ciin hilh hi.
Billy Graham in, “Nopsakna leh hamphatna in haksatna zahin mi seek taktak lo hi” ci hi. Haksatna pen hong tungden a, ahih hangin a tawldamhuai lamin ngaihsunin, leitungah i om sung teng a om ding ahihna leh vensak theih leh zawh theih zong om hi, cih ngaihsun siamin zawh theih nading zong ngaihsun leng (i zo khin kei zongin) nuntak nuam takin i nungta thei ding hi.
Zolaiding : 7. LAUNA BANG HIAM?(Khen II Na)

Source:NUNTAK MANPHAZAW TAWH LAWHCINNA (T Sawm Lian)