14. MUHKHOLHNA A NAWNGKAISAKTE
Mai lam muhkholhna hoih nei dingin mi pil hih kul sese lo hi! Mikim hih theih leh nuntakna sunga guanlut theih ahi hi. Hih thei lo dinga hong ngaihsunsak pawlkhat om hi.
Hun paisa in hong buaisak
Hun paisa, lametna bang hi lo a piangte enkikin, tuate hangin hong tung kik ding kingaihsun ngam lo thei hi. Nunglama om nate mangngilh a, mai lam om nate lunggulh dingin Lai Siangtho in hong hanthot laitakin, mai lama omnate en man lo liangin nung lama om nate etkik pen nuam kisa sese hi. Tua pen khawlsanin hi leng, a kimkhat zawhsa bang ahi hi.
Mi khat in uili khawi a, tua uili pen sang pipi kipeek satsat thei hi. Ahih hangin a khawipa in limlang bawm sungah koih a, sangpi-a a kipeek ding ciangin limlang in dal zel hi. Tua banga
sauveipi a kikoih zawh ciangin tua sanga sangzaw a kipeek sawm nawn lo a, limlang a lakkhiat uh ciangin zong sangpi kipeek nawn lo pah hi. A kipeekna a dal, a kikoihna masa tawh kituakin a hatna leh theihna kikhawlsak hi.
Tuma lama na sepsa ciang bekah na omden leh tua ciang bek mah na tunna ciang hi pah ding a, kuama’n hong panpih thei lo ding hi. Tua sanga zaizaw leh sangzaw-ah om thei cin-a, na mabanah tua hamphatna omin, kuama’n hong suhsak thei lo hi.
Gensiatna in hong buaisak
Esopa thupil kici sunga pata laa zuak tangthu i thei ngei hiam? Hun paisa in buaisak lo a, tuhuna a kiim-a amau tawh a omkhawm mite in hun hong pai lai ding ngaihsun thei lo ding zah dongin buaisak uh a, a tawpna-ah minsia takin om uh hi. I muhkholhna a buaisak lianpi pen hih thute ahi hi – gensiatna, kiphunsanna, meetpih ding hi het lo thu nisimin i za uh a, hihte pen theih zong phamawh kei, ahih hangin, mai lam kalsuan nading a buaisak lianga lam nawl lam et nadinga i zat leh i kalsuan hong buai-in, tang takin kipai thei lo ding hi.
Haksatna in hong buaisak
Haksatna pen haksatna hi a, mikim in i tuak kikim lo, kibang lo cih thu bek hi! ‘Haksatna tuak kei in!’ ciin kuamah kam kihilh thei lo a, ‘Haksatna in na muhkolhna buaisak kei hen’ kici zaw hi. Billy Graham in muhdan khat nei a, “Nopsakna leh hamphatnate in ‘haksatna’ zahin hong seek
taktak lo hi” ci hi. Siktang sum (coins) zong a manpha hong suak theih nadingin mei-am ah tamveipi kikoih hi.
Demosthenes pen Greek hun laia leitunga thugen siam minthang khat ahi hi. A pau-awk cihtakin awk a, thugen dinga a dinkhiat masak penpenin ciamnuih a gen hi pen a, lungkia-in tukik tanghial hi. Ahih hangin Demosthenes muhkholhna pen thugen siam ahih manin, a sung lam tupna in hih thei a, a pau-awkna bekin a vision liah hi, cih thei hi. Tuipi geiah pai-a, pau-awk kawmkalah tuipi gei-a suangneute a kamsungah koihin, a aw neihzah tawh tuipi kiangah thugen hi. Tua bang a sauveipi a hih khit ciang a pau-awk bei-in, amau gam bek zong hi lo, Greek hun laia leitung bupa thugensiamte lakah history in ciamtehden hi.
Amah bek hi kei, Julius Ceasar pen sibub natna nei hi napi general minthang ahih zawh ciang kumpi (emperor) ciang dong tung hi. Napoleon pen innkuan genthei pan khangkhia ahih hangin kumpi sem lo tuan lo a, Beethoven’ tumging thupite pen a bil in bangmah a zak theihloh hangin thupi lo tuan lo hi. Charles Dickens pen khebai hi a, genthei innkuan pana piang leh khangkhia ahi hi. Ahih hangin thugelh siam hih ding pen muhkholhna kician takin nei a, mi hau leh lai siamte in a neihloh uh, a gentheihna pen a thugelh tangthu mungpi-ah zangin Victorian England hun lai-a tangthu gelh siam mingthang hong suak hi.
Haksatna tuak lo dingin kingaihsun ngei kei inla, na haksatna tuak pen na muhkholhna hong muciansak ahih theih nadingin na lungsim kigingkhol zaw in.
Muhkholh siamlohna in hong buaisak
Muhkholhna hoih i deih a, nei thei hi-in i kitheih hi. Ahih hangin kithei kha lo thei hi!
Khanlawhna a tunlai hunin mi khat in tua thu kim takin na gelh a, tua pa in, “Thupi lua mahmah ahih manin a mun pana et sangin galkhat panin en le’ng kidawkcian zaw a,
galkhat panin enin, a kisam teng ka ciamteh thei hi” ci hi.
United States-ah van muhkhiat thakte ciamtehna Patent Office cih khat om a, kum 1800 kiimin, “Van muhkhiat tamlua ta, muhkhiat ding om nawn ke’n teh, office kikhak mai hen” ciin ngaihsutna om liang hi. Tua zawh cianga muhkhiat thak a tamzia leh ciamteh sese loh a, ciamteh ma- a zatpah (patent pending) tamdan i thei ciat ding hi.
Muhkholhna hoih nei dingin na tehkak (compare) thei dingin tampi theih kisam a, muhna mun maan kisamin, kinai taka et sangin galkhat pana et a hoihzawk hun zong om thei hi. ‘Hun hong pai ding mit’ zanga, ‘tuhun nuntakna’ a zangsiamte muhkholhna maan nuam mahmah hi. Frank Gaines in, “Muh theihloh mu theite bekin sep theihlohte sem thei hi” ci hi.
Maban nei lo hi-a kitheihna in hong buaisak “Tu-a i omna mun ngaihsutsut sangin, koi lamah pai ding i hiam, cih thupizaw hi” ciin Oliver Wendell Holmes in gen hi. I piankhiatna thu-ah gen ding i nei kei a, i picin toh ciangin eima theihna bang ciatin, eima deihdan tawh kituakin leitung kibawltawm lel hi. I kum tawh kituakin tua in hong ukcip semsem hi.
Pawlkhat in a mailam hun a hong piang ding nate in tuhun nuntakna uk hi-in thei uh a, tua thangah awk-in, a maban uh pen amau deihtel theihloh bangin ngaihsun uh hi. Tua bang a ngaihsun mite pen ‘mi ngeina’ i cihte hi uh a, amau mailam hun ding kician taka a ngaihsunkhol theite pen, ‘Mi ngeina tung lam’ i cihte ahi uh hi.
Launa tawh a kidim tawntung nuntakzia a neite mi lawhcing hi ngei lo a, maban a haksatna mu a, zawhdan ding a ngaihsun ngamte pen mi lawhcing hi zel uh hi.
Zoplaiding: 15. MUHKHOLHNA A TAKTAK SUAKSAK
Source:NUNTAK MANPHAZAW TAWH LAWHCINNA (T Sawm Lian)
13. MUHKHOLHNA (Khen III Na)
Henry Ford in, “Mittawte sang a mi hehpihhuaizawte pen mit hoih napi a muhkholhna (vision) a nei lote hi” a cih pen maan mahmah hi. Lawhcinna pen bangbang hi leh, mi lawhcingte pen muhkholhna/geelkholhna saupi a nei mi hi hamtang uh hi. Na mukhia thakte, politics, science, leh eco- nomics lama mi lawhcingte pen mailam saupi a mukhol siamte ahi uh hi.
I gensawm tak pen Mikang pau a ‘vision’ kici pen ahi hi. Tua pen ‘muhkholhna’ ciin kikoih ziau hi. Lai Siangtho sungah Kha tawh kipawlna hanga mai lam hun pai ding a mukhol kamsang tampi kimu hi. Tua lam i gen kei ding a, mailama hong tung ding nate lungsim mit tawh a muciante gen i sawm ding hi.
Muhkholhna a nei lote in tuni a i batphak nate ciang bek kingaihsun hi. Tuni a i muhkhakte pen midangte piansak hi a, tuate tawh muhkholhna nei lote kibuai mahmah lel hi. Tua manin, tuni a i gentheihna pen i muhkholhna a hoihloh man hi leltak hi. Mailama hong tung ding pen kuama’n a taktakin uk nai lo uh ahih manin ‘vaihawmpa’ hih haksa lo a, hong pai kik ding mailam hun a theikhol mite adingin tuni a hong tung pen uk haksa lo hi.
Katherine Logan in, “Muhkholhna pen pawlkhat in guahzu ding bangin ngaihsun uh a, mopawi thupi taka kihel dinga cialna banga ngaihsut ding ahi hi” ci hi. Tua muhkholhna a thupina leh a kisapna pawlkhat en dih ni :
Nasep hong thalawpsak hi
Muhkholhna in i sungtawnga hatna hong zangkhiasak a, i zatsiam naak leh i sunglam pan hatna leh cihtheihna (potentials) pen hong lian semsem hi. Mi tampite lawhcinna pen loterry ticket mat bang lel a kaamphatna tawh, upmawhlohpi a hong tung bang ahi hi. Ahih hangin, muhkholhna a nei hoihte in ahih leh, pilvang takin ngaihsun bek hi loin, a geelna bang ua hong tun ciang lungdam dan ding a kilawm ciang thei uh a, a nuntakna uh kho/kip mahmah hi.
Tennis history a minthang penpente laka khat leh thaman thupi a ngah tampen Roger Federer
in, tupna leh muhkholhna kician tak nei a, tua a muhkholhna in thaman a ngah dinglam theiciansakin, a ngah hun ciangin mite lungsim nasak het lo dinga lungdam siamsakin, a hatloh hun ciangin zong a thuak mahmah bangin om se lo hi. Nuntakna kip le kho nei ahih manin a kimawl et nuam mahmah hi.
Nasep manpha sak hi
Bangbang i sem zongin, a tawp nading i muhcian leh sep nuam mahmah a, kimazang hi. Kumpi nasem tampi pen pute in “Sem in” a cih bek sem uh a, a tawp ding dan, a manphatna, a lawhcinna leh a lawhsap theihdan ngaihsut siam nading lam lamlak lo uh ahih manin a nasep uh ciamtak gawpin, lawp tak a nasep ding sangin khasum bek lametna lungsim nei uh hi.
Muhkholhna tawh kizui-in maban om a, maban in a zo dingin hong hanthawn-in, nasep ding dan a vaihawm taktak pen muhkholhna ahi hi. Hih thu a thei lote in a leitung nuntak sung uh cimtak takin zangin, nuntakna hang nei lo hi-in kithei liang uh hi. Muhkholhna tawh a tawp nading, a lawhcin theih ding dan a theite in a nasep uh manpha sakna leh lawpna nei uh hi.
Hong tung ding a vaihawm hi Khuaphat laiin damdamin i gamta uh a, guahpi hong zu vatin, buai cihtakin i buai gawp uh hi. Khuahun hoih laia a kigingkhol mite pen mipil ahi uh hi. Guah pen a zuk hun ding lian i theihloh hangin, zu kik ding hi, cih kithei a, tua manin kiginkholh pen pilhuai mahmah hi. Guah banga peel lo-a hong tung ding i theihciansa bangzah hiam om hi. Muhkholhna hoih nei dingin i kihanthot lai-in, nakpi taka nasep ding lam a gen i hi tuan kei hi. Hong tung ding hun ngaihsutkholna tawh nasep bulpat a, tua bang nuntakzia neih theih ahihna thu a gen i hizaw hi.
Muhkholhna meetna pen thu thak hi lo hi. Paunak 29:18 ah, “Pasian lamlahna (Kamsangte thu) a kizuihlohna gamah gamsung mite pheengtat gawp uh hi…” ciin na gelh khin hi. I minam lungsim kip lo tak kua piansak hiam? Kigawmkhop kisam sa mahmah napi-a a dawn i tun zawhlohna bang hang hiam? Pawlpi makaite kilem theihlohna bang hang? A dawnna tom cik pen, ‘Muhkholhna kician i neihloh man leh, a lampi tot ding i theihcianloh man’ hi kha ding hi.
Zoplai ding: 14. MUHKHOLHNA A NAWNGKAISAKTE
JESUH MAW A THU PHA-Pau Za Thang
I. Thupha Ngahma
Thupha i ngahma in thupha ngahnuam in muncin gamcin tengah Pasian thugen in kapliang in antang in khukpoon liangin khukdin in hauhna thupha, nopsakna thupha, ngahna ding anisim in thungen in Pasian zong i zahtak takpi a, thupi mahmah kasa hi Pasian pen zahtak takpi ding mah ahi a, nawlkhin ding hilo in sungtansak ding ahi hi. Thupha ngahma in lungdamkohna khawng neikeei-in lamin tawnin nuamsa in om in Pasian zong lungdam takpi ding mahin ka-um hi Pasian pen phatphat ding hi a, manggilh den ding hilo hi. Mawhna pan hong tankhia in sihna pan in a tawntung nuntakna-ah hong kalsuanpih khinta ahih manin ama hong paikikma dong thumanna leh cihtakna tawh khawllo a i biakden ding ahi hi. Thupha ngah mikhat in a thusim pen thumanna tawh Pasian biak ding pen ka thusim hi ci hi.
Thupha ngahna dingin thupha a hong luankhiatna bulpi mah ah vapaileng thupha kingah den hi tuinak panin tui i ngahnop leh tuizawn tawh na lakkul a tuinakhoihtak napuahden kul hi. Inn ah tuitampi neita ing ci’n na lungmuang in tuinak napuah kei a, na zawnte hoihtak napuah keileh leikhalkhawng ninthemkhawng in khakin tui nangah ding bangin na ngah zokei ding hi. Tuipen ama tawm in hong pailo ding a ahi hangin nangma lamsialna tungtawn a hong luang ding a hizaw hi. Tuinak puahloin tua na inn a naneih teng tawh na lungkim leh inn a na neihsa teng damdam in hong bei ding a asawtna teh tui kisam a na om ni takteh tuinak mah a napuahkik kul
II. Thupha Ngah Khitteh
Ahih hangin thupha ngah khitteh bangthu hong piangthei hiam cihleh kihihsakna, (kei cihnopna lungsim) kha niin i sungah hong lutthei hi. Thupha ngah in neihlelamte hong kicing zawdeuhta in paulehamte zong kilam dangin nidanglai a i thupitsimte kithupitsim nawnlo in nekledawn silhleteente hong kicing semsem takteh antan thunget sang, annek thunget tamzawta, nekledawnte zong hong limsemsem takteh ihmumu in thauin nuamsain gilbang luaivenvan zawzenta annek thunget ding mangngilhta, biakinn pai ding mangngilhta, sawmahkhat piak ding mangngilhta, innkuan thunget cihte omnawnlo in Topa hong piak thuphate tawh nuamsa in hong piapa mangngilh in Pasian bianawnlo in leitung nate bia in sumlepaai leh leitung nate sila in taitai in asawtna teh tawlin kipuk in thozo nawnloin thazawm dikdekin na omtakteh Pasian na mawhsak ding lungsim kinei-in dahna, daupaina pan kiamsukna, maitaina pan maizumna, daupailohna namkim in hong tuamin zawnna mah ah i ciahkik ding hi.
Thupha cihpen abeithei ahih lam theiloin hong piapa sangin ama hong piak thuphate tawh lungkim zawkha pahpah in thunget hun ding omnawnlo, biakpiakna hun bawlmanlo, nipini mangngilh, atawpna-ah thupha hong piapa Pasian takpi kimangngilh bekthamloin kilangdo takpita in akhasiathuai, alungzuanhuai mahmah dinmun kitungin neihsateng beita, lungsim kisia in zulesa batlak hun hong tun takteh niiklepuan , neihlelam, munlegam innlelo zuman in kipiata pawlkhatte’n piak ding neiloin amah leh amah zuman ding a akipiakleh zuzuakte’n deihlo sawnsawnlai mihing takpi kuamah deihloh hun hong tung peetmahta mis te zong ki-it in kikah ngeekngeek buang a asi naisamlo mihing lai (anung talai) khat kideihlo cih i ngaihsut teh misite sangin man neilozaw cihna hong suak demdam in ka kah bang hong suakheha vat zawzen hi. Ahangin neihlelamte pen Pasian nasep na in pailoin tui-in taiimangkhin in a pailohna ding piteng ah pai-in akizatna ding lopiteng ah mawksuaksak hihang, zu leina peuh, thaikapna peuh in nei-in sawmah khat piak ding sangin sawmah khat nektum ding na ngaihsutna hang
Pasian i inn sungah hong sungtang ngam taktak hiam? Ahih keileh en Pasian i inn sungah honglut ding phallo hizaw i hiam? Thupha nung i zuih laiteng thupha bek mah tawh Pasian kiang pan i gammang dinga Pasian i zuih laiteng thupha namkim in ei hong umcih den ding ahizaw hi. Thupha ngah khitteh thupha a hong piapa taisan pah valval cihbang om theilo a ama hong piak thuphate mah tawh amah in biakkik ding a thupi penpen ahih lam i phawk tawntung ding thupi mahmah hi.
Israel mite in a saltanna uh pan a suahtakkhit uh teh amau neihsa teng tawh lungkim in amau ahuhpa Pasian mangngilh bawlin Pasian itna theilo in a utut un om in amuhdahhuai leh aginahetlo sagawh biakpiakna, amau deihloh amuhdahhuaite tawh Pasian na biamawk uh hi ahonkhiapa, thupha a piapa Pasian theilo in thupha a piapa Pasian sangin a thuphate adeihzawk na hangun Pasian hehna a tunguh ah tungin ,aleitang uh pan a piang ankungte kauphe in neektum mangsak in a gam sunguh ah kialpi nasia takin na tung hi. Tuni-in i Pasian biakdan bangci hiam cih khatvei kisittel lai dihni. Pasian pen siangtho ahih manin a siangtho mah tawh i biakkul hi tua bekthamlohin sawmahkhat pen ei a hilo a Pasian a ahih lam zong i phawk ding kisam pha mahmah hi. Pasian mahmah deih photphot ni. Americante’n Pasian liansakin asum tung nangawn uh ah In God we trust (Pasian sungah muanna i nei hi) na ci hi. Pasian liansak uh ahih manin aminam in thupha ngah in, agam in thupha ngah in, asum mahmah in zong vangnei-in leitungbup ah amanpha pen ahih lohhang a kizang penpen hong suak hi. Banghanghiam i cih takteh Pasian number khatna-ah a koih hang uh ahi hi. A sumlepaii te uh a neihlelam te uh teello in Pasian mah na telzaw uh ahih manun athuphate uh Pasian kiang pan in kitatsat ngeilo hi. Pasian leh a ma hong piak thupha koi thupi zaw cih i telkim theita dingin kong lamen a atel zaw semsem zong i biak Pasian in kha pilna hong pia kimtek lai tahen. Amen.
Na hauhma in sila suak ngeilo napin nahauh khitteh bang hang sila suaksese na hiam? Kileh ngat (bulh) lua kasa hi. Hauhma in sila suak cih ka tam zakzaw a ahih hang tuhunteh i zogam ah hauh khitteh sila suak cih kalim zak zaw hi. Banghanghiam cihleh Pasian
I thuphate tawh kumpibang a nuamsa ding kimlai thuphate tawh taimangin hong piapa mangngilh i hih manin sila munah uttaleng uttakeileng khitui naptui tawh akidiah i hi hi. Innkuan sung nopna omtheinawnlo in siatnabek mah hong tungkik zel hi. Hih atunga thute banghang hong hi cihpian cih i ngaihsut takteh Pasian mangngilhna hang ahi hi.
Israel mite bangin Pasian thu donlo i hih manin i gam i lei ah zawnna leh kialtunna tawh a kidiah minamte i hita hi hi. Pasian in kongit hi cina pi’n, Pasian aw nong itna koi ah om a hia? Ci-in na dong kik hi. A muhdahhuai biakpiakna tawh Pasian bia in Pasian a ding ahoih penpente Pasian adingin pialoin, Pasian in amuhdahhuai biakpiakna ka sabuai tungah nong luui uh hi ci napi’n bang amuhdahhuai biakpiakna hong paipih ka hi uh hiam naci a, keima neihsa sawmahkhat nong guksak uh hi ci nap’in na neihsa bang hong guksak ka hi uh hiam na ci hi. I Pasian biakdan lamman theiloin adeihhuailo biakpiakna leh akilawmlo a muhdahhuai nate Pasian maiah paipih bekthamloin nang mahmah zong zukhampi khawng a na omom na hangin Pasian hehna na tungah hong tungin zawnna in hong umcih in To ding kimlai sila asuak na hi hi.
Thupha pen adeihlo omlo in deihding leh zonding himah hi ahih hangin thupha sila sangin Pasian sila hizawleng thupha in hong umcih in i masuan ah lawhcinna hong tungzaw ding hi. Thupha ngahta-ing ci-a Pasian a taisan valval theihpah hiloin tua thupha ingah theihdenna dingin Pasian pen i nuntakna sungah ki-uk sakden lehang thupha in hong nusia ngeilo dinga thupha ngah minam, thupha ngah innkuan hong kici ding hi. Amen.
Pasian In Ata itte Thuhilh (Heb 12:6)
Pasian in itna tawh hong thuhilhthei hi bangci bangin hong thuhilh? Zawnna tawh hong thuhilh theihi banghun teh hong thuhilh? Amah i mangilhhun teh amah i phawkkik theihna dingin ata
Nang Hihtheihna Suang Kei-in (Paunak 3:5)
I zakhang in, i nasepna-ah i daupai-in i mavanteh thunget ii hat semsem kul hi. Khat veivei teh ei hih theihna i muangkha theizel hi. Paunak 3:5 sungah na lungsim khempeuh tawh Topa muang inla nang theihna suangkei-in na cihi ei hih theihna, i za neihnate, kisuangthei khazel hi. Tua hih theihna, zaneihnate pen koipan hong pai hiam cih theilo in ei thalawh theih kisakha pahpah hi, zakhanna mavanna, daupainate pen Pasian kiang pan hong pai thupha hi a, eile-ei a ii thalawh zawh hilo hi. Ei hih theihna tungah i kingak laiteng ei hih theihna ciangbek mah i ngah dinga, Pasian hih theihna tungah ii kingak leh nang hih theih nasang azahtampi na hih thei zawkan lai ding hi. Lai Siangtho in Topa pen Pasian a anei minam thupha ngah minam ci napi’n en thupha pen Pasian banga i neihkhakloh ding kisampha mahmah ding hi. Thupha i ngah mana Pasian kinei hilo in Pasian i neih mana thupha kingah ahizaw hi.
Pasian Tawh Kilawm Biakpiakna
Pasian ka neici Christian tampitakin Lai Siangtho neilo zuleza leina dinga lah sum thalawh liang napi’n Lai Siangtho leina ding sum neizolo ahihang Lai Siangtho sangin a tammanzaw Zusan, Beer, cihte ah hau mahmah den tua bang nengneng hangin Pasian hehna i tungah hong tu’n takteh ei hih theihna suanglua ii hih manin i
Thei Napi’n Zuilo
Guihtheih khamtheih hoihkei Pasian in zong deihkei cih thei mahmah kitelsak mahmah teinapi’n i zuihkeileh eile-ei kibawlsia bekhiloin Pasian Kha Siangtho teenna biakinn susia na hi hi. Hoih i kisak mahmah zong mite lakah i kihelteh puankilh khial veivai theilai cileng hoih keileng mite maiah zumhuai mahmah ding hi. Galpi tunlai-in mite lau in kitaai a, tua a kitaaina pen galte akilauman ahi hi.
Tuhun teh gal kitaainawnloin galte kilaulo in i patepeuh lau- in ahih keileh pate’n tate khawngpeuh lau-in asi bupden zong kitam mahmah ta a, tuapen tualgal cileng kikhiallo bekthamloin na innkuan suangah galpi thumna adodo na hi gige hi. I ngaihsutna khauk sangin ii gilpi khawngpeuh a hatzawkteh thatang hoihpha mahmah ahih manin taktha hatna muangin kilailai khawngpeuh nuam asa kitam mahmah lai hi. I theihloh tamzaw thamtham ahih manin hoihhi ci-a i theih tawmnote beek zui-in zangni. Pasian hong piak thuphate guihtheih khamtheih in zanglo in tua thupha ahong piapa ading mahin zang zawni hoihhi ci-a ii- theihte ahoih in zui-in siahi ci-a i theihte nawlkhin in i innkuan suangah Pasian mah ki-uksak ciat ni.
Keibek Hikeng Kapa Zong Hi
Pawlkhatte pen a tapate tawh zunekhawm in siatna bawlkhawm uh hi, tangval khat zukham in siatna bawlin palic (police) te’n amat a thu asit takteh keibek hikeng ci-in na kita’n a athu sitpa’n “nangbek na hih keileh kua tawh na hiam?” a cihleh zukham tangval pa’n “kei bek hikeng kapa zong hi” naci hi. Tuhun pata zukhamkhop pen kithutuahna hoihhetlo khat ahih lam i phawkkik ding thupi mahmah hi. Dawimangpa (Satan) lungdam in na kiangah hong nuihsan hiuhiau hi ci-in tuni’in athak a, natel taktak dingin akisampha mahmah ahi hi. Pasian hongpiak thuphate tawh amah hong piapa lehdo na’n zang keini. Topa thuphate tawh lungkim in nuam i sakmah bangin tu-in Pasian tawh nopsakhun, nei theita ding i hih manin a lungdamhuai thupha pikhat ahi hi. Pasian mah i nuntakna sungah a
Hih theihna kimuannate pan in Pasian muangin i lungsim, i kha, i hatna khempeuh, tawh amah i it ding kitangsam ahihna athak a i phawkkik ding zong ka deih hi. I nuntakna sungah Pasian nawlkhin nawnlo in sungtangsak ta ni. Pasian hong piak thuphate sangin thupha ahong piapa Pasian nung mahmah zuizawleng athuphate akangtheilo guntuiluang bangin i nuntakna sungah hong luangden ding hi.
Thukhupna
Tuni-in bang hangin zawng i hiam cih atel dingin kong lamen hi. I zawnnate pen eile-ei a i kibawl hilel hi. I thupha naak ahi i biak Pasian mahmah manggilh in a thuphate tawh i lungkim pahpah khakna hangin Pasian hehna i tungah hong tungin zawnna in i inn sungah panmun hong la ahi hi. Ei hih theihna kimuannate panin Pasian muangin i lungsim, i kha, i hatna khempeuh, tawh amah i it ding kitangsam ahihna athak a, i phawkkik ding zong ka deih hi. I nuntakna sungah Pasian nawlkhin nawnlo in sungtangsak ta ni. Tuni- in Pasian mah liansak in a thuphate bek tawh tai valval nawnlo in tua thupha a hong piapa zong taipih valval tani, tua hileh abei theilo hauhna, leh nopna thuphate’n na inn sungah thu hong nei dinga zawnna, dahnate leh guallelhna te’n byebye hong ci-in zoheisapaak bangin na nuntakna apaallun ding hi.
Source:Ciim Nuai Khua Vak
12. LUNGGIMNA PANA KIDOPNA
A sia lamin gen leng, leitung pen lunggimna tawh kidim a, na khempeuhin lunggimsakin, maingatloh theihloh ahih manin nuntakna cimtakhuaisak hi. A hoih lamin ngaihsun leng, i lunggimna tampi pen mihing hong bawlhoih, thuakzawhna hong neisak, maban limci leh nuamzaw hong tunpih ding hun hoih hong bawlsak ahi hi. Na sim zel ding pen lunggimna hanga nuntak sia ding pan kidopna, lunggimna zatui ahi hi.
Etdan siam in
Ci uh hi, i lawmngaih i deihdan liante zong a etna mun a hoih kei leh hoihlohna bang hiam nei uh hi. Melsia mahmah zong a etna lam a hoih leh sia lua lo thei veve hi. Na i etkakna leh i tehna tawh kituakin i tuak thute pen kilamdang thei hi. Khangmoi numei khat in college boarding panin a nu laikhak hi. “Nu aw, ka college nuntakzia hong hilh ning. Col- lege ka kah cilin cimtaak mahmah ing a, ka lawmte sum guksakin, tua tawh honda cycle kawmin ka taikhia hi. Tele- phone mung phukha in ka khe ka ciaksak a, doctor tangval khat in hong buaipihin a inn uah hong paipih hi. Hong khual mahmah ahih manin ka ki-it mahmah uh a, kiten zong ka sawm uh hi. Ahih hangin ka sisan testna-ah natna lauhuai nei cih kidawk a, bangbang hi leh nau paai khin ka hih manin hong ciah phot ning.
A taktakin nu aw, ka thugensate ka ciamnuihna hi. Kong gelhsa thute bangmah tung lo hi. Hoih takin lai ka sim thei a, haksa ka sa mahmah hi. Geometry-ah mark 5 mu ing a, geology ah zong fail demdam ing. Ahih hangin na khat peuhpeuh a etdan na siam nadingin hong kawi gen gawp hi ing!” ci hi.
Tua laikhak cil lam a sim ciangin a nu ngaihsutna pen vana khai bangin na mahmah ding hi. A sinlai ah a failna thu a zaksakpah sangin, tua bang a siahuaizaw a hilh masakna in a nu heh nading nakpi’n daisak ding hi. Lunggimna na neih leh tua sanga siazaw na tungah a hoih lo hong kibehlaplohna hangin lungdam inla, na hamphatna ngaihsun in. Tua in hong dawn tuam mahmah ding hi.
Risk ngamlohna hangin buai kei in
Tampi i genkhinta a, mihing a lunggimsak mahmah khat pen risk ngamlohna ahi hi. Sumbawlna, siamsinna, leh maban zawh a kulna khatpeuh-ah hih pen khangthakte buaina lianpi ahi hi. Charles Swindoll in hih bangin gen hi, “Mihing nuntakna pen risk tawh kidim a, lawhcing pelmawh ding a hong ciam thei khat beek om lo hi. Geelna khempeuh mawksuak thei a, na khempeuh a kigelh bang liana tangtunsak den ding lametna pen leitung ngeina tawh kilehngat hi”
I risk ngam kei leh bangmahpi i ngah kei ding hi. A leng thei khempeuh in kiattheihna risk uh a, a pai khempeuhin kisuih khak risk uh hi. A tomin gen leng, khawsuak dingin bang hiam khat beek risk kisam cihna hi.
Na nuih ciangin mihai banga kidawk risk na hi. Na kah ciangin a nehno banga kidawk risk na hi hi. Midang na zuat ciangin tua tawh kikholhkhopna hoih lo a om khak ding a risk na hi a, na lungtang sung a thusim na pholhkhiat ciangin mindai theih nading a pholhkhia risk na hi hi. Mi na it ciangin hong itkik kei khak uh leh lungsim natna tung thei a risk na hi a, lametna na neih ciangin lungkiatna risk na hi hi. Nasep na bulpat limlim ciangin lawhsap a risk na hi hi. Hihte pen a hoih lo lama i genna hi a, na khat peuhpeuh i sep ciangin lawhcinna nading a risk i hi hi.
Mi lawhsam leh zattak lo-a kibawlna baih pen na thei nuam hiam? Lunggim leh lau pipi in na hun zangden inla, bangmah hihsin (risk) ngam loin, na maban a hong tung ding pen a sia thei bang penin ngaihsunin, a sia thei pen lamenin bangmah sem ngam kei leteh, hun
sawt lo cik sungin na sia khin ding hi.
Nuntakna limlim pen risk ahih manin na risk ciangin a kisam lopi’n na lungsim gimsak se kei in. Ngeina-in nei inla, a hoihpen a ngah dingin kigingkholin, a siapen hong tun khak zenzen leh zong a maingat ngam dingin kisakhol in.
Na sep ding sem lel in
Eima lunglutna, siamna, theihtelnate leh mite hong lametna mahah nekzongin, nasemin, mi theih hi-in, tua lamah na sem lehang, tua in kisam het lo a lunggimna tawmsak hi, ci uh hi. Pawlpi sungah lawp lo pipi-in, a kilawmsakna bek tawh panla mahmah lecin na cimtak pah ding a, tua in lunggimna hong tunin, phunciakin, midang gensiat ding tampi na nei pah ding hi.
Tua bang mahin, mite sep theih leh meetpih khempeuh sep na sawm leh, kisam het loin na lung hong gim lel ding hi. Tua sangin na mabana nangma cihtheihna (potential) lamah sem le cin nang le nang kimuanna hong neisak ding a, lungnopna hong pia ding hi.
Na lawhsap hun ciangin tua na nasep pen tona (chal- lenge) banga na ngaihsut a, a hoihzaw a sep kik na lunggulh mahmah leh, tua pen na tot ding, na sep ding maan tak a sem cihna na hi hi. Na lawhsapna mangngilh pahin na taimangsan a, midang mawhsak ding na zonzon leh na sep ding lopi, na lunglut lam leh na kivakna lopi khat a sem na hi kha ding hi. Ahih hangin na lawhsapnasa-ah lawhsap kik ding cihna lam hi lo hi.
Kitheihsak luatna pan kidawm in
Tulai in sumbawlna lamah hatzaw hih utna hangin mun le munah kikhem a, tungnungzaw hih kituhna pen ‘Rat Race’ kici hi. Thupina pen neih le lam hauhna-ah kiteh a, van
manphatna pen a sepkhiat tam lamah kituatin, lawhcinna pen mi tampi zawhna-ah kiteh a, tua dinmun tung dingin a maan lo bangzah phusuak hiam, cih lam kingaihsun nawn lo hi. Tua bang leitung in lunggimna piangsak a, kitheihsakna in natna bang liangin mihing ukcipin, pawlkhat bang zato inn lamah puak kul liang uh hi! Mihing nuntak manphatna sangin tungnun kituhna hizaw hi. A hoihlohdan pen ciamnuih gensiam minthang Lily Tomlin in, “Rat race ahih manin a gualzopen na hi zongin zusa mah na hi veve hi!” ciin genziau hi.
Nekzonna-ah mi in ama mailam ding hoih tak ngaihsun a, lawhcinsak sawma a sepna pen limci hi. Ahih hangin, ‘khantoh sawmna’ hanga midang khangto ding puksak sawm sese na lungtang pen lunggimna a piangsak lianpi hi a, leitung ngeina tawh kituak lo hi. I lungsim a gimsak tampi pen i neihsate hi loin, midangte’ neihsa peuh hi thei hi. Mi na hoih ngah, lawhcinna, neih le lam, leh thupina khawng hanga gimgawp pen a kisam lo leh leitung ngeina tawh kituak lo hi. Ganhingte in nuntakzia maan hong musak zaw uh hi. Vasate in a kisap kaan uh bu tom ngei lo uh a, saguh kheuh ding a hauhloh mana ihmut lim lo ui om ngei lo hi.Nakpi’n ngaihsun inla, na tupna mun tung thei dingin hanciam in. Ahih hangin Pasian, na innkuan, na cidamna, leh na lawmte mangngilh liangin thupingaihsut kei in. Maban khatpeuh nasep ding ciangin na sum neih leh na thatang in a citloh ding lamah lungkia kei inla, na lungsim in a cit leh citloh ngaihsunzaw in. Lungsim pen zat ding hi a, thathak lakzel ding, ngaihsutna pen a meet leh manpha thei bang pena zat ding ahi hi. Ahih hangin, mihing hongmihingsak, i go manpha tak i lungsim pen a kisam lopi’n gimsak kul sese lo hi.
Na kama ta lo valh sawm kei in
Na thupi sem khia thei dinga hong Bawlpa in hong bawl mihingte i hi hi. Siamna leh cihtheihna zong tampi nei-in,
sin zelzel leng i damsungin na thak siamin, nuntakna manpha semsem ding hi. Ahih hangin, sep zawhloh, nuntakna a buaisak ding thu lianpiteah i kilimzat luat leh i siamna a tam zawh naknak leh i sulnung hoih lo ding a, tua in lunggimna hong tunin, i lunggimna in i cinna (efficiency) niamsak ding hi. Eima naseppi banah, pawlpi, khuasung, leh nadanga i kizatna in kisam lopiin hong lunggimsak thei hi. Kidawpsiam kisam mahmah hi.
Lungsim kingakna kician nei in
German philosopher Friedrich Nietzsche in, “Bang hangin sem ka hiam’ cih a theite sangin, ‘bangci banga sep ding hiam?’ cih a thei kitamzaw a, buaihuai hi” ci hi. Mihing kipil semsem a, nasepdan zong kisiam semsemin, i sepna hang zong kihilh man loin, a sepdan i kihilh leltak hi. Vanbawlkhiatna leh kumpi sunga nasem tampi in a sep uh a sep ding dan thei mahmah uh a, ahih hangin bang hang a sem uh hiam cih thei lo uh hi. A pute un sem dingin sawl a, a sepdan ding siam uh ahih manin sem lel uh hi.
Tua in nuntak manphatna theihlohna, nekzonna leh tua nasep cimtakna, leitung thupi lo hi a theihnate piangsak a, nekzonna hoih mahmah a nek a zong, bangmah sinkhamna nei lo dinga ngaihsutte lakah hih thute hangin nuntak cimtakna hanga kigui-awk hong tam mahmah ta hi.
Tua manin, na nasepna a hang theih sawm inla, tun sawmna, tun theih nadinga kilamet hun leh tun theih dan ding geelna leh maban kician takin bawl inla, tua pen ‘na lungsim kingak nadingin’ zang in. Tua hi leh, na nuntak nuamin, nuntak manphatna na thei ding hi. Tua bang na neih kei leh, lunggimna leh bangmah lo a kitheihna hangin gitloh gamtat, zu le sa tawh kidiahin, nuntak cimtakna leh sihna ciang dong hong tun thei hi.
Hih bang hun cianga lunggimna a dawn thei hoih mahmah pen, i lunggimna thu i muanngam mite kiangah
genkhiat ahi hi. Councellor tamzawte in midang tungah thu tampi gen sese lo uh a, lungduai takin a zuan mite lunggimna ngaihkhiatsak zaw uh hi.
Na dikna leh ngah ding thupi ngaihsut lua kei in
United States pen a suakta gam hi napi’n ngeina thukham tawh ki-um ahih manin, thukham leh thumanna pen a taktakin mikim nuntaknaah zang uh hi. Ahih hangin hong limzat luat uh ciangin lunggimna tampi hong tun mawk hi. Mikim in eima dikna leh ngah ding khempeuh ahi ding bang lianlianin ngah sawm tek le’ng nuntak nuam het lo ding hi.
Na vengpa in sing a suan leh na khuahekna hong dal ding hi. Suah pawi a bawl uh ciangin bengngong mahmah ding uh a, suakta taka dai dide-a na omna buaisak ding hi. Vakhu khawi uh leh na huang sungah ek hong tha kha leh.. cih bekbek ngaihsunin leitung na zat leh nang tawh hong kinai peuhpeuh court a tut taak ding a gi lo vive hi khin ding a, lunggim denin hun na mawk zat ding hi.
A sing suan uh pen nang adingin khawlmun nuam, a suahni pawi bawl uh zong lungdampihhuai, a vakhu khawi uh pen nuntak a nuamsak banga na ngaihsut leh innveng hoih
a nei na hiziau ding hi. A thuakden hi a na kingaihsut leh na lungsim buaiden ding a, nangma ngah ding, na dikna, na hun hoih nang ading beka zat na sawm leh lunggim bek thalawhin na buai mahmah ding hi. Midangte in na dikna leh nangma ngah ding leh hun hoih hong buaisakna uh sangin, midangte kianga na dikna, nangma ngahding leh hun hoih na piakkhiat tam nak leh na lunggimna kiam ding a, na lungdamna hong lian ding hi.
Thu hoih tawh nuntak nuam in
I ngaihsutna a makaih mahmah pen i muh leh theihte
hi lel hi. Tulai leitungah i muh leh theih tamin, a kigamla pipi, a kibang het lo khawng ahi hi. Laibu sim ding, TV et ding, hekna lamlamah sin ding leh theih ding om a, mitkhap sung nangawnin zong kilamdang zel ahih manin hihte in i nuntakzia kilamdangsak mahmah hi.
Tangthu leh film na et ciangin, a lauhuai leh lunggimna lam bekbek na khuak sungah na thun leh, nuntak a nuamsak ding hi loin migi lo pana bit nading lametna tawh ui na khawi ding a, etlawmna lam hi loin migi lote kiangpan bit nadingin inn na um ding hi. Nuntak nopzawk lametna hang hi loin, mi tamlohna gamdaina mun na zuan ding a, na nuntakna pen launa tawh kidim tawntungin, tua pen nangma kibawltawm hi ding hi. “A maan, a dik, a tang, a siangtho, a deihhuai, leh pahtakhuai thute – a hoihna leh phattak thu tawh na lungsim uh kidimsak un” (Fil. 4:8) ciin Lai Siangtho in a gen pen maan mahmah hi.
A luangkhia lamin ngaihsutna zang in
I gensa bangin i ngaihsutna pen eima phattuam nading bekin i zat leh tawlhuai mahmah hi. Midang i panpih ciangin ei le ei a kipanpih i hi a, sum le pai leh a dang tuamtuamah meet lo tawh a kibat hangin lungnopna hong tun thei hi. Ei sanga dinmun siazaw, lametna tam nei lozawte, hong kileh kik ding lametna nei lo a i panpih ciangin, a gahsuah pen ei tungah na hoih sepna hangin hong kilangkhia veve mawk hi.
Thusim genpih theih ding lawm hoih nei in
Koppih nei lo a sawtpi a om ‘senior’ kicite in haksatna a tuak theih zel uh pen mah le mah kimuanlahna, bucing lo a kitheihna leh maban om loa theihna ahi hi. Nupa a kiten ciangin ta hoih tak, gam luah ding, Khristian innkuan.. cih lam bek ngaihsutna hi lo a, nuntakna ‘balance’ a bawldik
ding hi, kici hi. Tua muna a poimawh mahmah pen lunggimna kihilhtuah theihna leh i kingakngamna ahi hi. Thusim khempeuh kihilh kisam khol lo hi. Ahih hangin, lunggim huna koppihte kianga thusim hilh ngam lo leh hilh taak lo nupa kikopte’ nuntak pen tawlhuai mahmah hi. Hauhna leh minphatna in vengsak thei lo a, gam khangto ah nupa kikhenna tamsak mahmah hi.
Kilungnuamsak in
A lunggim ngei lote pen mi ngeina nuai lam hi nuam uh a, lunggimna pen mi ngeinate neih ahi hi. Gensa bangin, na lunggim ciangin mi bang lo na hi pah kei a, a taimangsan nading na zon danah na pilvan kisam hi. Mikim in lunggimna taisan nading lampi kizong ciat hi. Eima nuntak a nuamsak lo, zahtakhuai lo, leh lunggim kibehlap nadinga lungnopna zon khak pen poi mahmah hi. Thangtatna leh nu le pa (sex) lama lungkimna zong pen dinmun lauhuai taka nuntak theihna ahi hi. Tua sangin kimawlna, exercise lak, ngaihsutna dang hong neisak thei ding lam ngaihsunin, zing thawh baih, khe tawh saupi pai, lawm thak bawl, pak leh ganhing buaipih, khualzin khiat, kimawlna mun a pai, naupang tawh kimawl,
tumging lam lim zat….. cih khawng pen lungsim gimna a dawn theite ahi hi.
Lunggimna pen mawk taikhiatsan sawm kei in. Hong tung pelmawh dingin ngaihsun lel in. A ngah ding leh maingat dingin kigingkholzaw lecin tawldam ding hi. Pelh theih ahih leh pelh inla, pelh theihloh ahih leh buai gawp loin a vensak ding dan ngaihsun in. Na lunggimna pen nangmah hong puksak hi loin, na thanemna pen hong thahatsak vanzat hoih khat suaksak sawmin ‘hangsan’ takin maingatzaw in.
Zoplaiding: 13. MUHKHOLHNA
Source:NUNTAK MANPHAZAW TAWH LAWHCINNA (T Sawm Lian)